Kamica nerkowa i moczowodowa

Kamica układu moczowego to choroba polegająca na tworzeniu się złogów w układzie moczowym.
Złogi te, nazywane kamieniami, powstają ze składników występujących w moczu w zbyt wysokim stężeniu.
W krajach rozwiniętych częstość występowania kamicy układu moczowego to 5-10% populacji. Kamica częściej występuje wśród mężczyzn (15%) niż wśród kobiet (6%). W wieku 60-74 częstość występowania kamicy nerkowej jest równa u obu płci.

Istnieje wiele czynników wpływających na pojawienie się złogów w układzie moczowym. Można je podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne (środowiskowe).

Czynniki wewnętrzne:

wiek: najczęściej chorują osoby między 20. a 50. rokiem życia,
płeć: częściej chorują mężczyźni,
wywiad rodzinny: u ok. 25% chorych stwierdza się występowanie kamicy w rodzinie,
czynniki anatomiczne powodujące zastój w układzie moczowym,
niskie pH moczu,
niedobór inhibitorów krystalizacji: białek produkowanych przez komórki cewek nerkowych, pirofosforanów, jonów magnezu, cytrynianów.

Czynniki zewnętrzne:

dieta obfitująca w białko (duże ilości białka zakwaszają mocz),
picie dużych ilości wysokozmineralizowanej wody,
spożywanie małej ilości płynów (mniej niż 1,2l/dzień),
ciepły klimat,
zakażenia.

Kamienie moczowe mogą być zbudowane z różnych substancji ulegających krystalizacji w drogach moczowych. Najczęściej występują złogi mieszane: szczawiany i fosforany wapnia (>40%). Same szczawiany wapnia występują w 35%. Kamica moczowa stanowi 10% wszystkich kamic, natomiast większość jej przypadków rozpoznaje się wśród mężczyzn. Najrzadziej rozpoznaje się kamicę cystynową (związaną z uwarunkowaniami genetycznymi).

Najczęściej występującym objawem kamicy jest kolka nerkowa, jednak często objawy są niecharakterystyczne lub nie ma ich wcale, a złogi w układzie moczowym zostają wykryte przy rutynowej diagnostyce. Nasilenie objawów zależy od umiejscowienia złogów. Z punktu widzenia klinicznego, kamicę można podzielić na:

nerkową – przy tego typu kamicy zwykle nie występują objawy bólowe, zwłaszcza jeśli przepływ moczu jest prawidłowy; w przypadku dolegliwości bólowych pacjenci najczęściej zgłaszają nietypowe, okresowo nawracające, tępe bóle w okolicy lędźwiowej lub w okolicy jamy brzusznej;
moczowodową – występuje, kiedy złogi przedostaną się z nerek do moczowodu, co powoduje zaburzenia w odpływie moczu, poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego, a także mikrourazy moczowodu, co może powodować intensywne objawy bólowe – kolkę nerkową.

Dieta w kamicy nerkowej powinna być oparta na analizie jakościowej kamieni, ponieważ w zależności od substancji tworzących złogi wyklucza się inne rodzaje pokarmów. Dla przykładu:

w kamicy szczawianowej wyklucza się produkty będące źródłem szczawianów (szpinak, szczaw, rabarbar, czekolada, orzechy, herbata) oraz ogranicza się podaż produktów będących źródłem witaminy C (drobnopestkowe owoce, cytrusy, papryka),
w kamicy moczowej ogranicza się w diecie źródła puryn (podroby mięsne, ryby, kawior, owoce morza, tłuste wywary i galarety), a zwiększa się podaż warzyw i owoców,
w kamicy fosforanowej, do której dochodzi przy moczu zasadowym, unika się produktów alkalizujących: nasion roślin strączkowych, ziemniaków, warzyw, owoców i serów.

Jednak istnieją zasady żywieniowe, które są uniwersalne niezależnie od rodzaju kamicy. Przede wszystkim należy zwiększyć podaż płynów ubogoelektrolitowych (niskozmineralizowana woda mineralna, słabe napary) do 2-4l/dziennie. Należy również wykluczyć z diety sól, ostre przyprawy, mocną kawę, herbatę i alkohol. Zaleca się ponadto ograniczenie podaży białka do około 0,8-1,0g na kilogram masy ciała na dobę (mężczyzna o masie 70kg powinien spożywać od 56-70g białka na dobę).

Piśmiennictwo:

Mutrynowski T., Torz C., Dzigowski P., Radziszewski P.: Kamica układu moczowego. Medycyna po Dyplomie 2011 (20); 8 (185): 91-94
Tałałaj M., Toboła M., Marcinowska-Suchowierska E.: Kamica układu moczowego – prewencja i leczenie farmakologiczne. Postępy Nauk Medycznych 5/2009, s.387-394
Radajewski K., Mirlak I., Sokołowska N. i inni: Kamica nerkowa – Metody leczenia u pacjentów geriatrycznych. Health and Sport. 2016;6(8):128-134. eISSN 2391-8306.
Świniarski P.: Profilaktyka kamicy nerkowej. Przegląd Urologiczny. 2013;4(80):26-28.
Uniwersytecki Szpital w Krakowie: Dietetyczny plan na zdrowie- Dieta w Kamicy Nerkowej, dostępny w internecie: http://www.su. krakow.pl/dietetyczny-plan-na- zdrowie.