Menopauza, klimakterium, przekwitanie.

Menopauza definiowana jest jako utrata naturalnej zdolności kobiet do poczęcia potomstwa. Wówczas dochodzi do spadku syntezy estrogenów i ustania miesiączkowania. Menopauza błędnie określana jest mianem choroby. Należy podkreślić, iż klimakterium jest naturalnym etapem, fazą życia i może pojawić się w 40 roku życia i trwać nawet do 58 roku życia. Wyróżnia się trzy stadia związane z przekwitaniem.

1. Okres premenopauzalny – w organizmie kobiety rozpoczynają się zmiany w funkcjonowaniu układu hormonalnego. 
2. Okres okołomenopauzalny – następuje największe nasilenie objawów związanych z menopauzą.
3. Okres pomenopauzalny – rozpoczyna się, gdy od ostatniej miesiączki minęło 12 miesięcy. Objawy typowe dla menopauzy mogą dalej się utrzymywać, jednak są one mniej nasilone. 

Objawy menopauzy

Menopauza indukowana jest obniżeniem poziomu estrogenów, hormonów odpowiedzialnych między innymi za regulowanie procesów rozrodczych. Jednym z pierwszych objawów są zmiany w cyku menstruacyjnym, które mogą wydłużać się lub stawać się krótsze. Podobnie obfitość krwawienia – może być zintensyfikowana lub wyraźnie zmniejszona. Wśród innych objawów wyróżnia się zmiany fizyczne oraz psychiczne. Są to np. 

• uderzenia gorąca określane jako nagły przypływ fali ciepła, któremu towarzyszy pocenie oraz zaczerwienienie twarzy,
• zwiększenie masy ciała,
• częste bóle głowy,
• suchość pochwy, a także spadek libido,
• wahania nastroju, płaczliwość, 
• bezsenność. 

Objawy menopauzy mogą utrzymywać się również przez kilka lat po ustaniu krwawienia miesiączkowego.

Jakie badania wykonać?

W przypadku pojawienia się objawów charakterystycznych dla menopauzy, warto wykonać badania, które pozwolą ocenić, czy występujące dolegliwości są związane z przekwitaniem. Do oceny gospodarki hormonalnej kobiety wykorzystuje się badania takie jak:

• hormon folikulotropowy FSH – stężenia tego hormonu we krwi są znacząco wyższe w porównaniu z kobietami w wieku rozrodczym.
• hormon luteinizujący LH – stężenie lutropiny może plasować się na wysokim poziomie. 
• estradiol – dochodzi do obniżenia poziomu.
• progesteron – dochodzi do obniżenia poziomu.

Żywienie w menopauzie

1. Należy kontrolować wartość energetyczną diety – która zawsze powinna być dostosowana indywidualnie przez dietetyka. W przypadku problemów z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, nadwagą, otyłością, należy wprowadzić dietę redukcyjną.
2. Należy spożywać regularnie od 4 do 5 posiłków dziennie, urozmaicone oraz o stałych porach.
3. Należy spożywać posiłki bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze. 
4. Główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym - <55 (np. pieczywo pełnoziarniste, makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy, płatki owsiane, gruboziarniste kasze). 
5. Należy zwiększyć spożycie warzyw, które są dobrym źródłem błonnika pokarmowego i składników o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym. Szczególną uwagę należy zwrócić na warzywa w postaci surowej np. cukinia, pomidory, ogórek.  
6. Należy wybierać owoce, które mają niższy Indeks Glikemiczny, np. owoce jagodowe. 
7. Należy zwiększyć spożycie naturalnych produktów mlecznych, bez dodatku cukru, najlepiej fermentowane, które są dobrym źródłem białka i wapnia np. kefir, maślanka, ale także mleko, jogurty naturalne.
8. Należy ograniczyć spożycie mięsa, szczególnie czerwonego oraz wybierać inne źródła białka np. nasiona roślin strączkowych, ryby, jaja. Wykazano korzystny wpływ fitoestrogenów* (produkty sojowe) na objawy zespołu klimakterycznego. 
9. Należy pamiętać o odpowiednich technikach kulinarnych. Wskazane jest gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania, pieczenie w naczyniu żaroodpornym lub rękawie termicznym.
10. Nie należy spożywać posiłków smażonych, pieczonych w tradycyjny sposób, nasiąkniętych tłuszczem.
11. Należy ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych, fast–foodów, żywności wysokoprzetworzonej, będących źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans kwasów tłuszczowych, cholesterolu. 
12. Należy zamieniać tłuszcze zwierzęce na tłuszcze roślinne – w postaci np. olejów roślinnych np. oliwa z oliwę, olej rzepakowy, olej lniany.
13. Tłuszcz należy dodawać na surowo – do gotowych potraw.
14. Należy ograniczyć (najlepiej wyeliminować) spożycie słodyczy, miodu, napojów owocowych będących źródłem węglowodanów prostych.
15. Należy ograniczyć spożycie soli do 5 g/dobę.
16. Należy zadbać o odpowiednią podaż płynów – około 1,5l - najlepiej w postaci wody.
17. Ze względu na dużą aktywność komórek kościogubnych należy wprowadzić suplementację witaminy D, a nawet wapnia.

* Fitoestrogeny to naturalnie występujące związki roślinne, które mogą naśladować estrogen w organizmie, wiążąc się z niektórymi receptorami estrogenowymi. 

Źródłem fitoestrogenów jest soja i w mniejszym stopniu siemię lniane. Inne źródła: rośliny strączkowe, nasiona słonecznika i sezamu, migdały, czosnek, warzywa zielone (szpinak, fasolka szparagowa).

Bibliografia:

1. Pertyński T., Stachowiak G. 2006. Menopauza - fakty i kontrowersje. Endokrynol Pol; 5 (57): 525–534).
2. Zalewska B., Menopauza i po…, w: Klinika ffx 12/1999.
3. Michalik B., Sposób na klimakterium, [w:] Żyjmy dłużej 8/1999.
4. Polkowska K., W okresie przekwitania, Klinika ffx 12/1999.