Przeciwutleniacze, czyli naturalni obrońcy organizmu
Co to są wolne rodniki?
Wolne rodniki to niesparowane atomy, które przemieszczając się sprawnie i szybko po organizmie niszczą jego zdrowe komórki. Jeżeli jest ich zbyt dużo w porównaniu do antyoksydantów, dochodzi wtedy do stresu oksydacyjnego, czyli braku równowagi między utleniaczami, a przeciwutleniaczami. Stres oksydacyjny uszkadza komórki naczyń krwionośnych oraz białe krwinki, co może prowadzić do powstawania wielu chorób.
Co to są przeciwutleniacze (antyoksydanty)?
Antyoksydanty to szereg substancji naturalnie występujących w nieprzetworzonej żywności, przede wszystkim surowych warzywach i owocach, choć nie tylko. Można je podzielić na następujące grupy:
Wykazano, że kilkukrotnie mniejsza śmiertelność z powodu chorób serca wśród ludności południowej Francji, niż Anglii przypisywana jest właśnie większemu spożywaniu warzyw i owoców bogatych we flawonoidy, a także czerwonego wina[4].
Poniżej przedstawiam wybrane substancje antyoksydacyjne oraz źródła ich pochodzenia w diecie:
Likopen
Likopen jest silnym przeciwutleniaczem, hamuje tworzenie się wolnych rodników lub innych cząsteczek, dlatego może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób nowotworowych i chorób układu krwionośnego. Należy do karotenoidów, naturalnych barwników występujących w roślinach. Jego duże ilości znajdziemy głównie w pomidorach, czerwonej papryce i grejpfrutach.
Luteina
Luteina, podobnie jak likopen, należy do karotenoidów. Jest ona syntetyzowana wyłącznie przez rośliny i występuje w zielonych liściach warzyw oraz żółtych i pomarańczowych warzywach, ale również w owocach. Najwyższą zawartość luteiny ma jarmuż oraz szpinak. Oprócz nich luteina występuje w natce pietruszki, w cukinii, papryce. Stosowanie diety bogatej w luteinę zapobiega powstaniu zaćmy i zwyrodnieniu plamki żółtej. Luteina ochrania lipoproteiny o niskiej gęstości przed procesami utleniania, co w konsekwencji powoduje zmniejszenie ryzyka miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Może ona także wykazywać właściwości przeciwnowotworowe.
Resweratrol
Resweratrol to naturalny polifenol obecny w ponad 70 gatunkach roślin. Ze względu na najwyższą jego zawartość, winogrona i wytwarzane z nich wina czerwone są jego głównym źródłem. Przeciwdziała on wolnym rodnikom, hamuje powstawanie nowotworów i tworzenie się przerzutów. Resweratrol przeciwdziała także miażdżycy, korzystnie oddziałując na profil lipidowy obniżając stężenie triglicerydów we krwi. Poprawia funkcjonowanie mózgu i zmniejsza także ryzyko powstawania choroby Alzheimera. Ma również bezpośredni wpływ na narząd wzroku, wpływając na funkcjonowanie siatkówki oka oraz jej centralnej części (plamki żółtej).
Kurkumina
Kurkumina to naturalny związek polifenolowy pochodzący z kłącza ostryżu długiego, inaczej zwanego ostryżem indyjskim. Znajdziemy ją w przyprawie – kurkumie. Nadaje ona charakterystyczny, żółtopomarańczowy kolor potrawom curry. Kurkumina jako polifenol o właściwościach antyoksydacyjnych ma zdolność do neutralizowania w komórce reaktywnych form tlenu. Dodatkowo powoduje ona wewnątrzkomórkowy wzrost poziomu związku o silnych właściwościach przeciwutleniających - glutationu Obecne badania wykazują jej działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz przeciwnowotworowe. Podkreśla się także jej właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne. Korzystne działanie kurkuminy częściowo wyjaśnia fakt, że oddziałuje ona na wiele związków, w tym na białka, enzymy, cytokiny, czynniki transkrypcyjne i czynniki wzrostu.
Kwercetyna
Kwercetyna jest jednym z najliczniej występujących flawonoidów. Występuje ona w owocach (jabłka, borówka czernica, czarna porzeczka, pomarańcze i innych), w warzywach (cebula, brokuły, szpinak, kapusta i inne), w roślinach zielnych (skrzyp, ruta, dziurawiec, rumianek i innych) oraz kwiatach (głóg, kasztanowiec, czarny bez i innych). Kwercetyna posiada wiele cennych właściwości:
przeciwzapalne, antyoksydacyjne, immunomodulacyjne, przeciwalergiczne, barwiące
Bierze ona udział w regulacji wielu procesów komórkowych jak np. proliferacji i śmierci komórek, co może być wykorzystywane w terapii antynowotworowej. Zapobiega chorobom nowotworowym, a kwercetyna z owoców cytrusowych indukuje programową śmierć komórki rakowej, jak również może hamować proliferację tkanki raka. Wykazano, że kwercetyna zabezpiecza przed wystąpieniem zaćmy u osób mających cukrzycę.
Prozdrowotny wpływ przeciwutleniaczy na organizmy żywe jest niekwestionowany. W odpowiedzi na wzrastające tempo rozwoju cywilizacyjnego, coraz wyższe wymagania stawiane przez społeczeństwo i związany z tym stres, powoduje to wzrost zapotrzebowania na „naturalnych obrońców organizmu”, czyli szeroko rozumianą grupę przeciwutleniaczy.
Autor artykułu:
Praktykant Przemysław Olejnik
Bibliografia:
1. Wawrzyniak A., Krotki M., Stoparczyk B. Właściwości antyoksydacyjne owoców i warzyw. Medycyna Rodzinna 1/2011, 19-23.
2. Szajdek A., Borowska J. Właściwości przeciwutleniające żywności pochodzenia roślinnego. Żywność Nauka Technologia Jakość, 2004, 4 (41) S, 5-28.
3. Czerwiecki L. Współczesne poglądy na rolę przeciwutleniaczy roślinnych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych Roczniki PZH 2009, 60, nr 3, 201 – 206.
4. Panczenko-Kresowska B.: Wolne rodniki a żywienie. Wiad. Ziel., 1997, 10, 17-18.
5. Stolarzewicz I. A., Ciekot J., Fabiszewska A. U., Białecka-Florjańczyk E. Roślinne i mikrobiologiczne źródła przeciwutleniaczy. Postępy Hig Med Dosw 2013; 67: 1359-1373 e-ISSN 1732-2693.
6. Menon V.P., Sudheer A.R.: Antioxidant and anti-inflammatory properties of curcumin. Adv. Exp. Med. Biol., 2007; 595: 105-25
7. http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/Likopen/
8. http://www.medonet.pl/zdrowie,antyoksydanty---zrodla,artykul,1726232.html
9. https://testosterone.pl/wiedza/antyoksydanty-w-zywnosci/
10. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/153070,wlasciwosci-przeciwutleniajace-warzyw
11. https://www.formeds.com.pl/faq/92/Resweratrol
12. https://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/Resweratrol/
13. http://www.czytelniamedyczna.pl/3545,luteina-zrodla-w-diecie-i-potencjalna-rola-prozdrowotna.html
14. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/116408,kurkumina-i-jej-prozdrowotne-dzialanie
15. https://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/Kwercetyna--budowa-wlasciwosci-i-zastosowanie/
16. https://pixabay.com/pl/