Celiakia

Celiakia, czyli inaczej choroba trzewna, jest to trwała nietolerancja glutenu - białka, które występuje w konkretnych zbożach: pszenicy, życie, owsie i jęczmieniu. Nietolerancja ta jest uwarunkowana genetycznie (gen HLA-DQ2 lub HLA-DQ8), a dziedziczenie odbywa się w sposób autosomalny dominujący. Na celiakię dwa razy częściej chorują kobiety. W ostatnim czasie obserwuje się wzrost częstości występowania tej choroby, przypuszcza się, że może na nią chorować nawet 10% populacji. Coraz częściej wykrywa się także chorobę trzewną u osób w średnim i starszym wieku (wcześniej rozpoznawano ją zwykle wśród dzieci). Uważa się, że odpowiednie wprowadzanie glutenu do diety niemowlęcia, a więc w 5-6 miesiącu w ilości 2-3g kaszki glutenowej na dzień, pozwala uchronić przed chorobą trzewną.

U osób cierpiących na celiakię gluten powoduje nieprawidłowe pobudzenie układu odpornościowego. Prowadzi to do uszkodzenia kosmków jelitowych, a w końcu nawet ich zaniku. Kosmki jelitowe odpowiadają za wchłanianie substancji odżywczych, dlatego też ich uszkodzenie wiąże się z upośledzeniem tego procesu, a co za tym idzie - do występowania niedoborów żywieniowych.

Diagnostyka celiakii opiera się na ocenie objawów klinicznych, badaniach laboratoryjnych krwi oraz histopatologicznych jelita cienkiego.

Objawy kliniczne celiakii mogą być różne, ponieważ różne są postacie tej choroby. Wyróżnia się postać klasyczną, niemą subkliniczną, utajoną oraz potencjalną. Najbardziej wyraźna postać choroby (klasyczna) daje objawy ze strony przewodu pokarmowego takie jak biegunka, bóle brzucha, wzdęcia, a także spadek masy ciała oraz objawy ze strony innych układów (związane z niedoborami żywieniowymi) – niedokrwistość, zaburzenia wzrostu u dzieci, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, niepłodność, osteoporoza, kurcze mięśni czy wybroczyny skórne.

Do badań laboratoryjnych wykonywanych w diagnostyce celiakii należą: oznaczenie poziomu przeciwciał przeciw endomysium i gliadynie w osoczu. Testem o największej czułości i specyficzności jest test przeciw tkankowej transglutaminazie. Najczęściej wykonuje się dwa testy razem. Co ważne – w celu zdiagnozowania celiakii badania należy wykonać przed włączeniem diety bezglutenowej, ponieważ jeśli glutenu się nie spożywa, poziomy przeciwciał są niskie. Dlatego też wymienione badania mogą również służyć do monitorowania przestrzegania diety.

Badanie histopatologiczne jelita cienkiego pozwala potwierdzić chorobę trzewną. W obrazie jelita cienkiego widać zanik kosmków, powiększenie krypt i obecność nacieku zapalnego.

Podstawową formą leczenia choroby jest włączenie diety bezglutenowej. Dietę należy stosować nie tylko do momentu wyciszenia objawów, ale przez całe życie. Nawet niewielkie ilości glutenu u osoby chorej będą powodowały uszkodzenie jelit. Zboża dostarczające glutenu, a więc pszenica (a także jej odmiany: orkisz, pszenica durum itp.), żyto, jęczmień i owies muszą zostać wykluczone z jadłospisu. Nie wolno spożywać również ich przetworów, a więc: mąk z tych zbóż ani pieczywa z nich przygotowanego, płatków, kaszy (manny, kuskus, bulgur, jęczmiennej), ciast, makaronów, klusek, pierogów, panierowanego mięsa. Co ważne: zakazane jest również piwo, kawa zbożowa, kakao zbożowe, kiełki i zarodki pszenne. Na osoby, które muszą stosować dietę bezglutenową czyha niestety wiele pułapek. Gluten często dodawany jest do różnych produktów, które z pozoru nie powinny zawierać zbóż, np. do jogurtów owocowych, wędlin, mięsa mielonego, lodów. Dlatego osoby cierpiące na celiakię KONIECZNIE muszą czytać etykiety i wybierać tylko produkty, na których nie wykazano glutenu w składzie. Symbolem produktów bezglutenowych jest przekreślony kłos.

Dozwolonych zbóż jest dużo więcej. Należą do nich: ryż, gryka, kukurydza, proso, quinoa, teff, amarantus, oraz wszelkie ich przetwory. Dostępne są również specjalne produkty, np. pieczywa i makarony bezglutenowe. Produkty bezpieczne dla osób chorych na celiakię to wszystkie nieprzetworzone warzywa i owoce, rośliny strączkowe, jaja, mięso, ryby, nabiał, tłuszcze.

Piśmiennictwo:

Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Choroba trzewna. W: Praktyczny podręcznik dietetyki. Pod red. M. Jarosz. IŻŻ Warszawa 2010
Jak wykryć choroby związane z glutenem?
Dieta bezglutenowa – praktyczne porady i wskazówki